Οι Γαλάτες στην Ελλάδα και η μάχη στα Κοκκάλια

Οι Γαλάτες ή αλλιώς Κέλτες δεν ήταν άγνωστοι στους Έλληνες.

Τον 5^ο αιώνα φεύγοντας από τη Δυτική Ευρώπη ( Ν.Δ. Γαλλία, Ισπανία) όπου κατοικούσαν, πέρασαν τις Άλπεις και εισέβαλαν στην Ιταλία, λεηλατώντας μάλιστα και την ίδια τη Ρώμη (387 π. Χ.)Πολλοί απ’ αυτούς παρέμειναν στην Ιταλία, ενώ άλλοι προχώρησαν ανατολικά ως τη Βαλκανική Χερσόνησο (κυρίως σε παραδουνάβιες περιοχές) και ακόμη ανατολικότερα μέχρι τις βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντου. Η πίεση που δέχτηκαν από άλλους λαούς της κεντρικής Ευρώπης τους ανάγκασε στο τέλος του 4^ου αιώνα να μετακινηθούν προς το νότο και τη Θράκη, αλλά εκεί αποκρούστηκαν αποτελεσματικά από τον Λυσίμαχο, βασιλιά της Θράκης, γιο του Πτολεμαίου του Β’.

Όμως η κατάσταση θ’ αλλάξει δραματικά το 281 π. Χ., όταν το κράτος του Λυσίμαχου θα καταρρεύσει και ο βασιλιάς της Μακεδονίας Σέλευκος θα δολοφονηθεί. Την αναταραχή που ακολούθησε αυτά τα γεγονότα θα εκμεταλλευτούν οι Κέλτες και υπό την ηγεσία του Βόλγιου*(4), εισβάλλουν το χειμώνα του 280 π. Χ., μέσω της κοιλάδας του Αώου στη Μακεδονία, ενώ συγχρόνως ένα άλλο τμήμα με επικεφαλής κάποιον Κερέθριο κινείται εναντίον της Θράκης. Ο Πτολεμαίος Κεραυνός*(5), διάδοχος του μακεδονικού θρόνου, υποτιμώντας τη δύναμη των Κελτών, αποφασίζει να επιτεθεί αμέσως , αν και δεν διέθετε τις απαιτούμενες στρατιωτικές δυνάμεις. Η σύγκρουση καταλήγει σε συντριβή των Μακεδόνων και ο ίδιος ο Κεραυνός θα χάσει τη ζωή του. Ο Ιουστίνος αναφέρει…. ‘’του Κεραυνού ο ελέφας σωριάζεται πληγωμένος…… αλλά και τον ίδιο ( τον Πτολεμαίο) τον πιάνουν ζωντανό, του κόβουν το κεφάλι και το φέρνουν γύρα μπηγμένο σε δόρυ, σημάδι νίκης’’.

Tη στρατιωτική συντριβή θα ακολουθήσει πολιτικό και κοινωνικό χάος. Ο άμαχος πληθυσμός θα καταφύγει στις τειχισμένες πόλεις*(6) και η ύπαιθρος θα ερημωθεί. Στο δε Μακεδονικό θρόνο οι διάδοχοι θα είναι τόσο βραχύβιοι, ώστε ο Αντίπατρος θα ‘’χρεωθεί’’ το προσωνύμιο ‘’Ετησίας’’, επειδή βασίλεψε μόνο 45 ημέρες, όσο διαρκούν οι ‘’ετησίαι’’, δηλαδή τα μελτέμια! Τελικά την κατάσταση θα ‘’σώσει’’ ο έμπειρος και γενναίος στρατηγός Σωσθένης, ο οποίος θα καταφέρει να αποκρούσει τους Κέλτες και να τους απωθήσει στο Βορρά. Όμως ο κίνδυνος όχι μόνο δεν αποσοβήθηκε, αλλά έγινε μεγαλύτερος το Φθινόπωρο του 279 π. Χ., όταν νέα στίφη Γαλατών εισέβαλαν ξανά στη Μακεδονία μέσω της Παιονίας*(7) τη φορά αυτή με αρχηγό τον Βρέννο.

Η μάχη στα Κοκκάλια

ο Βρέννος*(8) δεν ησύχαζε απ’ το φθόνο του για τα περισσότερα που άρπαξε στη Μακεδονία ο Βόλγιος, γι’ αυτό πολλές φορές ζήταγε στις συνελεύσεις του λαού και σε χωριστές κουβέντες του με τους άλλους Κέλτες αρχηγούς, να τραβήξουν για τις αλήστευτες ακόμα ελληνικές περιοχές. Και έφερε κάποτε, λεν, στη συνέλευση, μικρόσωμους Έλληνες αιχμαλώτους, φτωχοντυμένους και κουρεμένους γουλί, έστησε δίπλα τους μεγαλόσωμους ένοπλους Κέλτες, κι έλεγε πως δεν είχαν παρά μονάχα να βαδίσουνε κατά τέτοιων ανθρωπάκων και τους τσάκισαν! Έχουν όμως αυτοί θησαυρούς αμύθητους, κι αναθήματα χρυσά στους ναούς τους, κι ασημικά στα συμπόσιά τους!*(9) Η παραπάνω διήγηση του Παυσανία*(10) εύγλωττα μας αποκαλύπτει τα κίνητρα της δεύτερης κέλτικης επιδρομής , αλλά θα ήταν παράλειψη η απουσία αναφοράς στο γεγονός, ότι οι Γαλάτες και στις δύο επιδρομές έφερναν μαζί τους και τα γυναικόπαιδά τους. Το στοιχείο αυτό για τους ιστορικούς δηλώνει σαφώς ότι πρόθεσή τους δεν ήταν μόνο η λεηλασία και ο πλουτισμός από τα λάφυρα, αλλά και η μόνιμη εγκατάστασή τους στον ελλαδικό χώρο, γεγονός που θα επηρέαζε σαφώς τις ιστορικές εξελίξεις, άγνωστο βέβαια σε ποιο βαθμό.

Στις αρχές του Φθινοπώρου του 279 π. Χ. ο Βρέννος με δύναμη 200.000 ανδρών*(11) και με κύριο στόχο τους θησαυρούς του μαντείου των Δελφών, εισέβαλε στη Μακεδονία. Ο Σωσθένης τούτη τη φορά, μη έχοντας και τις απαιτούμενες δυνάμεις, εφάρμοσε τακτική ‘’ανταρτοπόλεμου’’ που σκοπό είχε να διώξει απλώς τον εχθρό από τη Μακεδονία. Η τακτική του απέδωσε και γρήγορα ο Βρέννος βρέθηκε να προελαύνει ανενόχλητος στη Θεσσαλία, αφού οι εκεί ντόπιοι μεγαλογαιοκτήμονες του επέτρεψαν ελεύθερη διέλευση, υπό τον όρο να μην λεηλατηθούν τα κτήματά τους. Οι Έλληνες της κυρίως Ελλάδας κάπως αργά φαίνεται να συνειδητοποιούν τον κίνδυνο και σπεύδουν να συνεννοηθούν για να οργανώσουν ένα κοινό μέτωπο, που στόχο είχε να σταματήσει τους Κέλτες στο πιο κατάλληλο σημείο, στις Θερμοπύλες. Τελικά ο συνασπισμός είχε περιορισμένη έκταση, δεδομένου ότι οι Σπαρτιάτες δεν συμμετείχαν, ενώ οι Μακεδόνες έστειλαν λίγους μόνο μισθοφόρους, ώστε να μην κατηγορηθούν αργότερα για πλήρη αδιαφορία. Βεβαίως δεν πρέπει να παραβλέψουμε τη σκέψη ότι τυχόν ήττα και αποδυνάμωση των Αιτωλών σήμαινε πολιτικά οφέλη και για τους δύο.

Τελικά οι ελληνικές δυνάμεις που συγκεντρώθηκαν για να αντιμετωπίσουν τους Κέλτες στηρίχτηκαν κυρίως στους Αιτωλούς (11.000-12.000 άνδρες) και στους Βοιωτούς (10.500 άνδρες). Συμμετείχαν επίσης οι Φωκείς (3.500 άνδρες) οι Λοκροί (700 άνδρες) οι Αθηναίοι (1500 άνδρες) οι Μεγαρείς (400 άνδρες) και 1000 μισθοφόροι που έστειλαν οι Αντίγονος (500 άνδρες) και Αντίοχος *(12) (500 άνδρες). Σχεδόν αμέσως ξεκινούν και οι πρώτες έριδες (κυρίως ανάμεσα σε Αιτωλούς και Βοιωτούς ) για την ηγεσία του στρατού. Ευτυχώς όμως, η κρισιμότητα της κατάστασης ‘’πείθει’’ όλα τα μέρη να αποδεχτούν ως επικεφαλής τον Αθηναίο στρατηγό Κάλιππο του Μοιροκλέους, παρ’ όλο που η Αθήνα είναι ένα κράτος που βρίσκεται σε παρακμή. Οι περίπου 30.000 Έλληνες καταλαμβάνουν τις θέσεις τους στις Θερμοπύλες την ίδια στιγμή που ο Βρέννος βρίσκεται ήδη στη Φθιώτιδα. Διακόσια χρόνια μετά τη μάχη με τους ‘’Αθάνατους’’ του Ξέρξη, θαρρείς ότι και το ‘’φάντασμα’’ του Λεωνίδα κάθεται σε μια γωνιά του στρατοπέδου, χαμογελώντας ικανοποιημένο, βλέποντας για άλλη μια φορά ελεύθερους ανθρώπους, να ετοιμάζονται για το μεγάλο αγώνα τους!

Η πρώτη ενέργεια των Ελλήνων ήταν η καταστροφή των γεφυρών του Σπερχειού, ώστε να δυσκολευτεί το πέρασμα των Κελτών. Όμως ο Βρέννος έστειλε νύχτα ένα μεγάλο μέρος του στρατού πολύ μακρύτερα, που περνώντας το ποτάμι από ένα ρηχό, μη ορμητικό σημείο, βρέθηκε το άλλο πρωί στην απέναντι όχθη, αναγκάζοντας την εμπροσθοφυλακή των Ελλήνων να υποχωρήσει. Στη συνέχεια διέταξε τους ντόπιους να ξαναχτίσουν τις γέφυρες, κάτι που αυτοί έκαναν με μεγάλη προθυμία, προκειμένου να απαλλαγούν όσο το δυνατόν ταχύτερα απ’ την παρουσία των Γαλατών στην περιοχή τους. Ο Βρέννος περνά τον Σπερχειό και αμέσως λεηλατεί την περιοχή γύρω απ’ την πόλη Ηράκλεια (της Οίτης) και γρήγορα βρίσκεται μπροστά στο στενό των Θερμοπυλών. Την επομένη με την ανατολή του ήλιου ξεκίνησε η μάχη. Ο Παυσανίας μας διηγείται με εκπληκτικό τρόπo

… ἐνταῦθα οἱ Ἕλληνες ἐν σιγῇ τε ἐπῄεσαν καὶ ἐν κόσμῳ… εδώ οι Έλληνες επιτέθηκαν με σιγή και τάξη....... οἱ δὲ ἐν ὀργῇ τε ἐπὶ τοὺς ἐναντίους καὶ θυμῷ μετὰ οὐδενὸς λογισμοῦ καθάπερ τὰ θηρία ἐχώρουν: καὶ οὔτε πελέκεσι διαιρουμένους ἢ ὑπὸ μαχαιρῶν ἀπόνοια τοὺς ἔτι ἐμπνέοντας [ἔτι] ἀπέλειπεν, οὔτε ὅσοι βέλεσι καὶ ἀκοντίοις διεπείροντο, ὑφῄρουν τοῦ θυμοῦ, μέχρι οὗ παρέμενεν ἡ ψυχή: οἱ δὲ καὶ ἐκ τῶν τραυμάτων τὰ δόρατα οἷς ἐβέβληντο ἀνασπῶντες ἠφίεσαν τε ἐς τοὺς Ἕλληνας καὶ ἐχρῶντο ἐκ χειρός… προχωρούσαν (οι Κέλτες) με οργή εναντίον των εχθρών τους, και με παράλογο θυμό, όπως ακριβώς τα θηρία. Ακόμα κι όταν τους χτυπούσαν με πελέκεις ή μαχαίρια, η μανία δεν τους άφηνε όσο ανέπνεαν ακόμα, ούτε κι όσοι τρυπιόνταν από βέλη η ακόντια άφηναν το πάθος τους, μέχρι να τους βγει η ψυχή. Μερικοί βγάζοντας από τις πληγές τους τα δόρατα με τα οποία είχαν βληθεί, τα χρησιμοποιούσαν εναντίον των Ελλήνων στις μάχες σώμα με σώμα….

Για εφτά ημέρες οι Έλληνες αξιοποιώντας την οχυρή τους θέση και τον ανώτερο οπλισμό τους κρατούν τους Γαλάτες έξω από το στενό*(13). Ο Βρέννος διατάζει την παράκαμψη των Θερμοπυλών, μέσω ενός μονοπατιού που απ’ την Ηράκλεια οδηγεί στην άλλη πλευρά της Οίτης. Εκεί όμως οι Κέλτες συναντούν τον στρατηγό του Αντίοχου, τον Τελέσαρχο, που θα τους κλείσει το δρόμο, πολεμώντας γενναία, χάνοντας και ο ίδιος τη ζωή του. Η νέα αποτυχία πείθει πλέον τον Βρέννο, ότι ο μόνος τρόπος για να περάσει τις Θερμοπύλες είναι η εξουδετέρωση των Αιτωλών , της μεγαλύτερης δηλαδή δύναμης των αμυνομένων. Έτσι λοιπόν στέλνει 40.000*(14) στρατιώτες, υπό τις διαταγές των αξιωματικών, Ορεστόριου και Κόμβουτη, να γυρίσουν πίσω, να ξαναπεράσουν τον Σπερχειό και μέσω Θεσσαλίας να εισβάλουν στην Αιτωλία.*(15) Στόχος του να αναγκάσει τους Αιτωλούς να σπεύσουν να υπερασπίσουν τη γη τους αποδυναμώνοντας , διαλύοντας ουσιαστικά τον ελληνικό συνασπισμό, ανοίγοντας έτσι το δρόμο του προς τους Δελφούς. Πράγματι οι Κέλτες εισέβαλαν στην Ευρυτανία λεηλατώντας τις κοιλάδες της χώρας και εν συνεχεία κατέλαβαν την αρχαία πόλη, Κάλλιο*(16), όπου προέβησαν σε απίστευτες ωμότητες και εγκλήματα, καίγοντας, βιάζοντας και σφάζοντας αδιακρίτως ηλικιωμένους και γυναικόπαιδα. Μαθαίνοντας για την εισβολή ο αιτωλικός στρατός σπεύδει να αποχωρήσει απ’ τις Θερμοπύλες με κατεύθυνση την πατρίδα, της οποίας όμως ο σκληροτράχηλος και ανυπότακτος λαός δεν έχει πει την τελευταία του λέξη… Παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής οι Κέλτες και συγκεκριμένα στη διαδρομή προς το σημερινό χωριό Κρίκελο*(17) μέσα στον φυσικό ορεινό αυχένα (περιοχή που σήμερα ονομάζεται Κοκκάλια) βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον αιτωλικό στρατό (που σε βοήθεια του έσπευσαν και αρκετοί Αχαιοί από την Πάτρα), υπό τις διαταγές των στρατηγών, Πολύαρχου, Πολύφρονα και Λαοκράτη, αλλά και με τους απλούς κατοίκους της περιοχής

…. ἐξεστρατεύοντο δὲ καὶ οἴκοθεν ἀπὸ τῶν πόλεων πασῶν οἱ ἐν ἡλικίᾳ, ἀναμεμιγμένοι δ᾿ ἦσαν ὑπὸ ἀνάγκης τε καὶ φρονήματος καὶ οἱ γεγηρακότες: συνεστρατεύοντο δέ σφισι καὶ αἱ γυναῖκες ἑκουσίως, πλέον ἐς τοὺς Γαλάτας καὶ τῶν ἀνδρῶν τῷ θυμῷ χρώμεναι…. απ' όλες τις πόλεις στην πατρίδα κινητοποιήθηκαν όλοι οι ενήλικες άντρες ακόμα και αυτοί που ήταν ηλικιωμένοι σπρωγμένοι από την ανάγκη και το φρόνημα. Μαζί μ' αυτούς συστρατεύονταν εθελοντικά και οι γυναίκες οι οποίες ήταν ακόμη περισσότερο εξαγριωμένες με τους Γαλάτες, απ' ότι οι άνδρες……..

Εκεί μέσα στις ορεινές στενοποριές της ευρυτανικής γης απλοί άνθρωποι με πέτρες, ξύλα και γεωργικά εργαλεία μαζί με το στρατό, επιτέθηκαν ψηλά από τις πλαγιές και εγκλώβισαν τους εισβολείς. Η σύγκρουση ήταν σφοδρότατη και διήρκησε ημέρες, καθώς οι Κέλτες προσπαθούσαν να ξεφύγουν, ενώ οι Αιτωλοί συνέχιζαν ακατάπαυστα την καταδίωξη, παίρνοντας θάρρος από τις επιτυχίες και τη δίψα για εκδίκηση, χτυπώντας με μανία και ορμή. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τον Παυσανία, ήταν ότι

…. ἐλάσσονες ἡμίσεων ἐς τὸ στρατόπεδον οἱ βάρβαροι τὸ πρὸς Θερμοπύλαις ἀπεσώθησαν...

Πράγματι για χρόνια τα κόκκαλα των νεκρών, αψευδής μάρτυρας της σφαγής των Κελτών, βρίσκονταν διασκορπισμένα στην ευρύτερη περιοχή, που άλλωστε σε αυτά ‘’χρωστά’’ το όνομά της. Οι δε ντόπιοι καλλιεργητές, συχνά πυκνά, στο πρόσφατο παρελθόν κατά τη διάρκεια των εργασιών τους ξέθαβαν ‘’αρχαία’’, όπως οι ίδιοι έλεγαν, κυρίως αιχμές από βέλη και δόρατα.

4) Κατά τον Στράβωνα το όνομα Βόλγιος ή Βέλγιος φανερώνει την καταγωγή του αρχηγού, άρα και την προέλευση του στίφους του, δηλαδή από το κελτικό φύλο των Βελγών.

5) Κεραυνός, προσωνύμιο που είχε εξαιτίας του εκρηκτικού χαρακτήρα του.

6) Οι Κέλτες δεν κατείχαν τις τεχνικές πολιορκίας τειχισμένων πόλεων.

7) Παιονία, περιοχή που αντιστοιχεί στο σημερινό κράτος των Σκοπίων και σε μικρό κομμάτι της Βουλγαρίας.

8) Το όνομα Βρέννος ίσως να αποτελεί ηγεμονικό τίτλο. Βρέννος λεγόταν και ο Γαλάτης αρχηγός που λεηλάτησε τη Ρώμη το 387 π. Χ.

9) J.G.Droysen Ιστορία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου τόμος Β’, απόσπασμα μεταφρασμένο από τον Παυσανία και τον Πολύαινο.

10) Παυσανίας, περιηγητής και γεωγράφος που έζησε τον 2^ο αιώνα μ. Χ. κύρια ιστορική πηγή των γεγονότων

11) Το νούμερο των 200.000 ανδρών που μας παραδίδει ο Παυσανίας είναι σίγουρα υπερβολικό. Οι σύγχρονοι ιστορικοί υπολογίζουν το στρατό των Κελτών σε 30.000 άνδρες περίπου.

12) Αντίοχος, βασιλιάς της Ασίας γιος του Σέλευκου.

13) ἐν τούτῳ δὲ οἱ ἐπὶ τῶν τριήρων Ἀθηναῖοι…. Ο Παυσανίας μας διηγείται ότι στη μάχη συμμετείχαν και αθηναϊκές τριήρεις, οι οποίες είχαν πλησιάσει πολύ κοντά στην ακτή και προκαλούσαν μεγάλη ζημιά στους Γαλάτες εκτοξεύοντας εναντίον τους βέλη και δόρατα. Από επιγραφή όμως του Δήμου των Αθηνών που έχει βρεθεί, δεν προκύπτει από πουθενά αποστολή στόλου. Μάλιστα κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ δύσκολο, δεδομένου ότι ο Πειραιάς την εποχή εκείνη μάλλον ήταν υπό την εξουσία του Αντίγονου Γονατά, αλλά όχι και αδύνατον, αφού η Αττική διέθετε και άλλα λιμάνια. Γενικά το ζήτημα αυτό έχει προκαλέσει διαφωνίες, με πολλούς ιστορικούς να υποστηρίζουν ότι τελικά τα πλοία τα έστειλε ο Αντίγονος, ενώ άλλοι απορρίπτουν τελείως τη διήγηση του Παυσανία και την ύπαρξη στόλου στη μάχη.

14) 40.000 άνδρες σύμφωνα με τον Παυσανία. Ισχύει και εδώ η παραπομπή (11), συνεπώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το ακριβές νούμερο των Κελτών που εισέβαλαν στην Ευρυτανία.

15) Οι Γαλάτες θα διέσχισαν την κοιλάδα του Σπερχειού, και περνώντας από την Υπάτη θα στρίψανε νότια, κατηφορίζοντας την κοιλάδα του Μόρνου, ανάμεσα στη Γκιώνα και τα Βαρδούσια. ‘’Ανάλυση της πορείας από το βιβλίο του Γ. Σωτηριάδη. ‘’Ζητήματα αιτωλικής ιστορίας και τοπογραφίας’’

16) Άλλο ένα σημείο που προκαλεί τριβές. Είναι το αρχαίο Κάλλιο το χωριό Βελούχοβο, σκεπασμένο πλέον από τα νερά του φράγματος του Μόρνου, ή είναι το σημερινό χωριό Κλαψί που πήρε το όνομα τους από τους κλαυθμούς και τους κοπετούς ύστερα από τη Γαλατική λαίλαπα; Ίσως η διενέργεια περαιτέρω ανασκαφών στις επίμαχες περιοχές μας δώσει κάποια στιγμή την απάντηση.

17) Από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδας (1.100 μέτρα υψόμετρο). Στο Κρίκελλο, στις 28 Οκτωβρίου του 1942 ο Ε.Λ.Α.Σ έδωσε την πρώτη του μάχη κατά των Ιταλών κατακτητών στη θέση Κουφόβρυση.

Δημήτρης Πούλος Δάσκαλος Ειδικής Αγωγής - Μουσικός